Met 40 kilogram en 81 x 66 x 14 cm is het tabellenboek van N.A. Bernhard verreweg het grootste en zwaarste boek dat we in het atelier gehad hebben. Het boek is te kolossaal om alleen te hanteren. Dat roept ook de vraag op ‘waarom zou je zo’n enorm boek laten maken?’
De band komt uit het Scheepvaartmuseum Amsterdam en bevat tabellen uit 1882 voor de bouw van schepen op de scheepswerf van N.A. Bernhard aan de Looijerssloot en omliggende straten in de buurt van de Weteringschans en de Vijzelgracht (Amsterdam). De tabellen worden gebruikt als rekenmiddel om een ontwerp voor een boot op verschillende schalen uit te voeren. Zo konden de verhoudingen tussen verschillende onderdelen van de boot worden bepaald, voordat met de bouw was gestart. We vermoeden dat de tabellen eerst zijn gebruikt als losse bladen voordat ze zijn gebonden of in ieder geval niet in de huidige band. Een aanwijzing hiervoor is dat de sporen van vochtschade en gebruik, die wel op de tabellen zitten, niet altijd doorlopen op de linnen stroken waar ze aan vastgeplakt zijn om tot boek genaaid te kunnen worden. Gezien de grote gedetailleerdheid en precisie van de tabellen, vermoeden we dat de tabellen waardevol zijn geweest voor de werf. Wellicht zijn de tabellen later ingebonden om ze beter te beschermen.
Het boek is vermoedelijk gebonden in de binderij van Elias P. van Bommel. De stempelcollectie van de binderij is overgeleverd en in twee publicaties afgedrukt, al is het niet met zekerheid te zeggen of de overgeleverde collectie compleet is. Het is zeer goed mogelijk dat er in de loop van de jaren al materiaal, om wat voor reden dan ook, is weggedaan of weggeraakt bij de binderij. In de stempelcollectie van Van Bommel komt de rol waarmee het leer op het voorplat is verguld in ieder geval 1 op 1 voor. Het patroon van de rugstempels, achtmaal hetzelfde patroon in 3 verschillende verhoudingen, komt in het klein voor in de stempelcollectie van Van Bommel. Ook in de originele catalogus van de binderij, in het bezit van Gijs Wortel te Someren, is dat stempel alleen in het kleine formaat afgedrukt. De letters van de rugtitel komen niet voor in de overgeleverde collectie. Het is dus niet met zekerheid vast te stellen dat het boek in de binderij van Van Bommel is gebonden, maar er lijkt zeker een connectie te zijn. Bovendien was Van Bommel zeker een binderij die het vakmanschap bezat om een dergelijk groot en bewerkelijk boek te binden.
Wij hebben het boek gedroogreinigd en de scheuren in de tabelbladen gerepareerd. Voorin is een schutbladconstructie opgenaaid en er is rugbeleg aangebracht om vooraan een stevige verbinding tussen boekblok en het voorplat van de band te maken. De bandrug, die met het leer van het voorplat was losgeraakt, is weer teruggeplaatst en de ontbrekende leren hoeken zijn aangevuld met nieuw leer. Omdat niet bekend is waarmee de platten verder nog bekleed zijn geweest, is in overleg met het museum besloten de platbekleding niet aan te vullen. Het boek is nu intact en functioneert weer als boek en is klaar om tentoongesteld te worden.
De band komt uit het Scheepvaartmuseum Amsterdam en bevat tabellen uit 1882 voor de bouw van schepen op de scheepswerf van N.A. Bernhard aan de Looijerssloot en omliggende straten in de buurt van de Weteringschans en de Vijzelgracht (Amsterdam). De tabellen worden gebruikt als rekenmiddel om een ontwerp voor een boot op verschillende schalen uit te voeren. Zo konden de verhoudingen tussen verschillende onderdelen van de boot worden bepaald, voordat met de bouw was gestart. We vermoeden dat de tabellen eerst zijn gebruikt als losse bladen voordat ze zijn gebonden of in ieder geval niet in de huidige band. Een aanwijzing hiervoor is dat de sporen van vochtschade en gebruik, die wel op de tabellen zitten, niet altijd doorlopen op de linnen stroken waar ze aan vastgeplakt zijn om tot boek genaaid te kunnen worden. Gezien de grote gedetailleerdheid en precisie van de tabellen, vermoeden we dat de tabellen waardevol zijn geweest voor de werf. Wellicht zijn de tabellen later ingebonden om ze beter te beschermen.
Het boek is vermoedelijk gebonden in de binderij van Elias P. van Bommel. De stempelcollectie van de binderij is overgeleverd en in twee publicaties afgedrukt, al is het niet met zekerheid te zeggen of de overgeleverde collectie compleet is. Het is zeer goed mogelijk dat er in de loop van de jaren al materiaal, om wat voor reden dan ook, is weggedaan of weggeraakt bij de binderij. In de stempelcollectie van Van Bommel komt de rol waarmee het leer op het voorplat is verguld in ieder geval 1 op 1 voor. Het patroon van de rugstempels, achtmaal hetzelfde patroon in 3 verschillende verhoudingen, komt in het klein voor in de stempelcollectie van Van Bommel. Ook in de originele catalogus van de binderij, in het bezit van Gijs Wortel te Someren, is dat stempel alleen in het kleine formaat afgedrukt. De letters van de rugtitel komen niet voor in de overgeleverde collectie. Het is dus niet met zekerheid vast te stellen dat het boek in de binderij van Van Bommel is gebonden, maar er lijkt zeker een connectie te zijn. Bovendien was Van Bommel zeker een binderij die het vakmanschap bezat om een dergelijk groot en bewerkelijk boek te binden.
Wij hebben het boek gedroogreinigd en de scheuren in de tabelbladen gerepareerd. Voorin is een schutbladconstructie opgenaaid en er is rugbeleg aangebracht om vooraan een stevige verbinding tussen boekblok en het voorplat van de band te maken. De bandrug, die met het leer van het voorplat was losgeraakt, is weer teruggeplaatst en de ontbrekende leren hoeken zijn aangevuld met nieuw leer. Omdat niet bekend is waarmee de platten verder nog bekleed zijn geweest, is in overleg met het museum besloten de platbekleding niet aan te vullen. Het boek is nu intact en functioneert weer als boek en is klaar om tentoongesteld te worden.
Bronnen:
1. Inventarisatie van het boekbandverguldmateriaal van de FGE, verkregen bij liquidatie van boekbinderij Elias P. van Bommel, Amsterdam 1982, rolfilet nr. 0906.
2. Idem, persstempels nrs. 1020 en 1188; Daal, Geert van [samensteller], Persverguldletters & sierstukken van de collectie.
3. Elias P. van Bommel, 2 dln., Dodewaard 2001, tweemaal in lade 45 en tweemaal in lade 48. Persoonlijke mededeling van Gijs Wortel, 17 januari 2022.
Tyvek plataanhang tijdens behandeling
Drogen tijdens behandeling
Na behandeling, Herre voor schaal
Voor behandeling
Rugstempel die overeenkomt met stempel van Van Bommel
Sierrand die overeenkomt met stempel uit catalogus van Van Bommel
Na de behandeling
Tijdens de behandeling